ھەكىم ئىزى

  بىلىم بىلەن ئىلىم قوشكېزەك ئىكەن، ئىلىم- پەننىڭ مەنبەسىنىڭ بىر ئىكەنلىكىگە ئىشەنگەن ۋە شاھىد بولغان تارىختىكى ئالىم، پەيلاسوپلارنىڭ بىر قىسمى ھەكىم، ھەكىملەرنىڭ بىر قىسمى ئالىم ئىدى. گەرچە ھاكىم سەۋىيىسى ھەركىمگە نېسىپ بولمىسىمۇ ئەمما تېبابەت ساھەسىدە بىرەر ھەكىملەر ئىدى. ئىنسانلىق تارىخىدا ئىز قالدۇرغان ھەكىملەرنىڭ بىر قانچىسىنى تۆۋەندە ھۆرمەت ۋە مىننەت بىلەن ياد ئەتمەكچىمەن. لوقمان ھەكىم ياشىغان دەۋر بىلەن مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇن تالاش- تارتىش بولسىمۇ قولىمىزدىكى ساغلام مەنبەلەرگە ئاساسلانغاندا، لوقمان ھەكىم ھەقىقەتەن ھاكىملىق نېسىپ بولغان بىر ھەكىم ئىدى. « ئەي ئوغلۇم، ساڭا يەتكەن كۈلپەتلەرگە سەبىر قىل. زېمىندا غادىيىپ يۈرمە. ئاۋازىڭنى پەسلەتكىن! » « كىمكى كۆپ يېيىشتىن ساقلانسا، كۆپ دورا يېيىشتىن ئازاد بولىدۇ » « ئەي ئوغلۇم، كۆپ يېمە! چۈنكى كۆپ يېيىشتىن دىل كۆزى تۇتۇلىدۇ، قەلبىنى دات باسىدۇ » سوقرات ( Socrates ، مىلادىيىدىن بۇرۇنقى 470 ) « بىلىدىغان بىر نەرسەم بار ئېسە، ئۇدا  ھېچنەرسىنى بىلمەيدىغانلىقىمدۇر » « ھەقىقى خۇشاللىق ۋە ساغلاملىققا ئېرىشمەك ئۈچۈن روھ بەدەنگە

  قەدىمقى زامانلاردا ئىلىم بىلەن بىلىمنىڭ كىندىك بېغى ئايرىلمىغاچقا، ئالىم- پەيلاسوپلارنىڭ قەلبى ئىلىم- پەن ئىشقىدا كۆيۈپ تۇتۇشقاچقا، ئىلىم قايسى يەردىن كەلسە كەلسۇن، قايسى ساھە بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولسۇن ئۇنى ئۆگىنىشكە، ئۇنى تەپەككۈر قىلىشقا، ھېكمەتلەرنى تېپىپ چىقىشقا تىرىشاتتى. شۇڭا بىر پەيلاسوپ ئوخشاش ۋاقىتتا ھەم ماتىماتىكچى، ھەم ئاستورنومچى، ھەم سىياسەتچى ئىدى. شۇنىڭغا ئوخشاش ئۇ دەۋرنىڭ بىر قىسىم ئالىملىرى ئەينى ۋاقىتتا ھەكىم، ھەكىملەرنىڭ بىر قىسىمى پەيلاسوپلار ئىدى.  ئۇلارنىڭ غايىسى ئىلىم، تۇتقىنى بىلىم ، ئېرىشكىنى ھىكمەت ۋە پەزىلەت، كۆرەش قىلغىنى غەپلەت ۋە مەنپەئەت ئىدى. دەۋر « تەرەققىي » قىلىشىغا ئەگىشىپ ئىنسانلارنىڭ تەبىئىيتى ئۆزگەردى. ئىلىم- پەن مەقسەت بولۇشتىن چىقىپ كەسىپ بولۇشقا باشلىغاندىن تارتىپ ئالىملار پەزىلەت ئىگىسى بولۇشتىن ئۇزاقلىشىپ مەنپەت ئىگىلىرى بولۇشقا باشلىدى. تېبابەتتىمۇ  كىشىلەرنىڭ ساغلاملىقى، ئىنسانلارنىڭ خۇشاللىقى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدىغان ھەكىملەر ئازىيىپ، مېدىتسىنانى شەخسى ئارزۇلىرىنىڭ قورالى قىلىۋالغان، ساغلاملىقنى مەقسەت ئەمەس كەسىپ قىلىۋالغان دوختۇرلار پەيد

  دۇنيادىكى مىللەتلەرنىڭ كۆپ خىللىقى، ئىشلىتىۋاتقان تىللارنىڭ سەرخىللىقى، ھەر مىللەتنىڭ تارىخى تەرەققىياتىدىكى بولۇپمۇ پەن- مەدەنىيەت تەرەققىياتىدىكى باشتىن كەچۈرگەن پەرقلىق تەرەققىيات باسقۇچلىرى ۋە بۇنىڭغا ماس ھالەتتە شەكىللەنگەن پىكىر سىستېمسى تۈپەيلى ئوخشاش غايە ۋە ئۇقۇملار ئۈچۈن پەرقلىق ئىسىملار ۋە ئاتالغۇلار قوللىنىلىشقا باشلاندى. قەدىمقى يۇنان دەۋرىدە ئىلىمنى، ھىكمەتنى سۆيىدىغان ۋە بۇنىڭ ئۈچۈن ۋاقتىنى، ھاياتىنى سەرپ قىلغان ئىنسانلارنى ، يەنى ئالىملارنى يۇنانچە « سۆيۈش، ياخشى كۆرۈش » مەنىسىدىكى « phileo » كەلىمىسىگە « ئىلىم، ھىكمەت» مەنىسىگە ئىگە « sophia  » كەلىمىسىدىن تۈزەلگەن « philosophia  » يەنى پەيلاسوپ ئىسىمى بىلەن چاقىراتتى. ①    بۇ ئىسىم تۇنجى قېتىم pisagor   تەرىپىدىن قوللىنىلىشقا باشلانغاندىن كىيىن تىخىمۇ كەڭ- كۆلەمدە يايغىنلاشتى ۋە  شەرق مىللەتلىرىنىڭ تىلىغا كىرىشى بىلەن ئەسلىدە ئوخشاش مەنىنى ئىپادىلەيدىغان ئىلىم، ئالىم دەك ئىسىملار بولسىمۇ ، يۇنانچە پەلسەپە، پەيلاسوپ ئىسىملىرى كەڭ ئالقىشقا ئېرىشتى. بولۇپمۇ بىلىمنىڭ ئۆزىگە خاس تەجرىبە ئۇسۇلى بىلەن ئىلىم دۇنياسىدى

  ئىنسانلارنىڭ تېببىي تارىخىغا قارايدىغان بولساق ئىنسان ساغلاملىقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ھەر خىل كەشپىياتلار ۋە يېڭىلىقلار- مەيلى كىچىك مەيلى بۈيۈك بولسۇن- ئىنسانلارنىڭ ساغلاملىق قارىشىنى، دىئاگنوز ئۇسۇلىنى ۋە داۋالاش پرىنسىپىنى يىلتىزىدىن  ئۆزگەرتىپ بەزەن ئىنسانلارغا ساغلاملىقنىڭ، سائادەتنىڭ ئىشكىنى ئاچقان بولسا، بەزەن ھەر خىل سەۋەبلەر تۈپەيلى يىڭى كېسەللىك، بالايۇ- ئاپەتنىڭ ئىشىكىنى قاققان بولدى.              Emmanuelle Charpentier   ۋە Jennifer Doundna   نىڭ 2020 - يىل نوبىل خىمىيە مۇكاپاتىنى ئىلىشىغا سەۋەب بولغان CRISPR-Cas9   گ ې ن تەھرىرلەش تېخنىكىسى بىر تەرەپتىن بەزى گېنېتىك كېسەللىكلەرگە ئۈمىت بولىشى بىلەن بىزنى ھاياجانلاندۇرغان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئىنسان گېندىن ئىبارەت بۇ سىرلىق ۋە پېچەتلەنگەن ئۆينىڭ بۇ ئاچقۇچىنى ئوغرىلايدىغان بەزى ئاتالمىش ئىنسان ساغلاملىقىنڭ                    « قوغدىغۇچىلىرى» تەرىپىدىن يامان نىيەتلىرى ئۈچۈن ئىشلىتىپ، ئىنسان گېنىنى خۇددى ماقالە تەھرىرلىگەندەك قالايمىقان قىلىش ئېھتىماللىقى ئىنسانلارنى قورقۇتماقتا. شۇڭا كېسەللەر ۋە ئىنسانلار پۈتۈن يىڭى نەت