ھەكىم ئىزى

  دۇنيا ئىقلىم ئۆزگىرىشىنىڭ دەھشەتلىك نەتىجىلىرىنى كۆزى كۆرۈپ تۇرۇپ،  ئىقلىمنىڭ ئىچىنىڭ ئاجايىپ سىقىلغانلىقىنى بىر تۈرلۈك تونۇپ يىتەلمەيۋاتقان بىر پەيىتتە، كانادادىكى Meritt   ئىسىمىدىكى بىر دوختۇر ئىقلىم ئۆزگىرىشىنىڭ ئىنسان ساغلاملىقىغا ئېغىر خەۋىپلەرنى ئېلىپ كېلىپ بىز بىلمەيدىغان كېسەللەرگە ۋە شىكايەتلەرگە يول ئاچىدىغانلىقىنى بىلىپ يەتكەچكە، يېقىندا نەپەس قىيىنلىقى بىلەن كەلگەن بىر بىمارغا دۇنيادا تۇنجى قېتىم « ئىقلىم ئۆزگىرىشى »  دىئاگنوزنى قويدى. ئۆپكە ياللۇغى،  يۈرەك زەئىپلىكى ، زىققا ئەمەس، ئىقلىم ئۆزگىرىشى. ئىقلىم ئۆزگەردى دېمەك، بىزنىڭ ھاياتىمىز ۋە ساقلىقىمىزنىڭ كاپالىتى بولغان شەرتلەر ئۆزگەردى دېمەك. چۈنكى  نەچچە مىڭ يىلدىن بىرى تەبىئەت بىلەن ئۇرۇق- تۇغقان، دوست- بۇرادەرلەردەك  ياشاپ ، ئىقلىمنىڭ خۇي- پەيلىگە قارتا ماكان، تۇرمۇش، بەدەن ۋە مەدەنىيەت بەرپا قىلغان ئىنسانلارنىڭ بۇ ئۆزگىرىشىگە قىسا ۋاقىتتا كۆنەلىشى ، بەدىنىنى ئۆزگەرتەلىشى مۇمكىن ئەمەس، شۇڭا نەتىجە كېسەللىك ۋە پالاكەتتىن باشقا بىر نەرسە ئەمەس. ھەكىم ئىزىغا تۇنجى قەدىمىمىزنى ئاتقان چېغىمىزدا ، « ساغلاملىقنىڭ ئېنىقلى

  ھەر نەپىس ئۆلۈمنىڭ تەمىنى تېتىيدۇ. بۇ ھەقىقەتنىڭ ئەڭ بۈيۈك ھېكمىتى بولسا بۇ ئۆلۈمنى قاچان ۋە نەرىدە تېتىيدىغانلىقىمىزنى بىلمەسلىكىمىزدۇر. بۇ ئۇچۇرلار خۇددى نەرىدە، قايسى مىللەت، قانداق بىر جەمئىيەت ۋە مەدەنىيەتتە ئاپىرىدە بولىشىمىزنى بىلمىگەن، تاللاش ھوقوقىمىز بولمىغان بىر شەكىلدە بۇ دۇنياغا تۇغۇلغانغا ئوخشاش بىر سىر سۈپتىدە شۇ ئاخىرقى تېنىقىمىزغىچە بىزگە ھەمرا بولىدۇ. بۇ سىرنىڭ ھېكمىتى ۋە نېمىتى ھەركىمنىڭ تەپەككۈرىگە ھاۋالە قىلىنغان. بۇ ھەقىقەتنى ئۇنتۇپ، ھاياتنىڭ غايىسىدىن ۋە مەنىسىدىن بىخەۋەر ياشاۋاتقانلار ئەسلىدە ئۆلۈپ بولغانلار بولۇپ بۇنىڭدىن ئۆزىنىڭ خەۋىرى يوق. ئۆلۈم ۋە ئۇنىڭ ھەقىقىتى ئۈستىدە ئويلانمىغان، تەييارلىق قىلمىغان ئىنسانغا ئۆلۈم ئۆزىنى ئۇنۇتتۇرىدۇ. ئۆلۈمنىڭ پۇرىقىنى پۇرىغان پەيتتىمۇ نەتىجە ئۆزگەرمەيدۇ. قان راكى بۆلۈمىدە تەلىم- تەربىيىمىز داۋام قىلىۋاتقان مەزگىللەر...  قان راكى بىلەن بىر قانچە كۇرۇس خىمىيىلىك داۋالاشنى تۈگىتىپ يىڭى داۋالاش كۇرسىنى ئىلىشقا ھازىرلىنىۋاتقان بىر تاغىمىز، ماڭا ئۆزىنىڭ ھال- ئوقىتىنى ئاڭلىتىپ، بىر قانچە يەردە ئۆيى ۋە مۈلكى بارلىقىنى ئاجايىپ مە

  ئەلمىساقتىن ساغلاملىقنىڭ سىرىنى تېپىش ئۈچۈن تىرىشقان ۋە پۈتۈن ئۆمرىنى بۇ يولدا سەرپ قىلغان  ھەكىملەر ئۇزۇن يىللىق كۈزتىشلەرگە ئاساسەن ئاز يېيىش ۋە ئاچلىقتىن ئىبارەت بۇ قولاي لېكىن ئەڭ ئۈنۈملۈك رېتسىپنى تېپىپ چىققان ئىدى. بۇ تەبئىي شىپانى، لوقمان ھەكىم: « كىمكى كۆپ يېيىشتىن ساقلانسا، كۆپ دورا يېيىشتىن ئازاد بولىدۇ » ، ئارىستوتېل: « غىزايىڭ بولسا گەر يېنىك ۋە لەتىپ، مىزاجىڭ ھېچقاچان بولمىغاي زەئىپ»، ئىبن سىنا: « دوختۇرغا ئېھتىياجىم چۈشمىسۇن دېسەڭ، ئاز يە، ئاز ئۇخلا، ئاز گەپ قىل»، ئائىدىن سالىھ: « شىپا مۇتلەق ئاچلىقتىدۇر» دېگەن سۆزلەر بىلەن بايان قىلغان ئىدى. بۇ ھېكمەتنىڭ تەكتىگە يەتكەنلەر، بۇنى داۋا بىلىپ قوللانغانلار، شىپا نىيىتى بىلەن بۇ تەبىئي دورىنى ئىچكەنلەر ئۆمۈر بويى كېسەللىك ۋە دورىلاردىن ئۇزاق ياشاپ، ساغلاملىق داستانلىرىنى يازغان ئىدى. ئۇ زاماندىكى پۈتۈن يېمەك- ئىچمەكلەر تەبىئي ، تۇرمۇش  ھەرخىل سۈنئىي ماددىلاردىن خالىي بىر مۇھىتتا ھەكىملەر ئاچلىقنى تەۋسىيە قىلغان  بولۇپ، بۈگۈنكىدەك يېمەك- ئىچمەكلىرىمىز ناتەبىئىي، تۇرۇشىمىز سۈنئىي ماددىلار ۋە ناتوغرا پائالىيەتلەر بىلەن تولغان

گۆش ئىنسانلارنىڭ ئەڭ مۇھىم ئۇزۇقلۇق مەنبەسىدىن بىرى بولۇپ، بەدىنىمىزنىڭ، پىسخىكىمىزنىڭ نورمال يېتىلىشى، نورمال ھالىتىنى ساقلاپ قىلىشى ئۈچۈن كېرەكلىك ئاقسىل ۋە ۋىتامىنلارنى بەدىنىمىز تەلەپ قىلغان ئۆلچەمدە ئۆز ئىچىدە توپلىماقتا.  گۆشنىڭ تەركىبىدىكى سىنىك ئىممۇنىتېت سىستېمىمىزنى كۈچلەندۈرسە، ۋىتامىن ب 12 بولسا نىرىپ ۋە قان سىستېمىمىزنىڭ نورمال قۇنكىسىيسى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان بىر ئېلىمىنت. بۇ سەۋەپلىك گۆش بىزنىڭ يېمەك- ئىچمەك مەدىنىيتىمىزنىڭ ئايرىلماس بىر پارچىسى، قوي- كالىلار ھاياتىمىزنىڭ يېقىن دوستلىرى بولۇپ كەلدى. بەزەن مۇلايىملىقىمىز ۋە يۇمشاقىلىقىمىز قوي گۆشى يىگەنلىكىمىزگە باغلىنىپ مەسئۇلىيەتنى بىچارە قويغا ئاتىپ قويغان بولساقمۇ، ئەمما گۆشخور تەبىئىيتىمىز ھىچ ئۆزگەرمىدى ۋە ئۆزگەرمەيدىغاندەك تۇرىدۇ. چۈنكى مىجەزىمىزنى ئۆزگەرتىپ بېقىش ئۈچۈن كالا گۆشنى سىناپ كۆرۈپ بېقىشقا پۇرسىتىمىز، ئۇنىڭ پىسخىكىمىزدىكى ئۆزگىرىشنى كۆزتىپ بېقىشقا زامانىمىز قالمايدىغاندەك قىلىدۇ. بۇنىڭ سەۋەبى دۇنيا يەرشارىنىڭ ئېسىپ كېتىشىنى بىچارە كالىلارغا ئارتىپ، ئۇنىڭ يېرىگە سۈنئىي گۆشلارنى بازارغا سېلىشنىڭ ھەلە