ھەكىم ئىزى

  نەپەس ئېلىشنى بىلەمسىز؟ بۇ  چاقچاق قىلىپ سورالغان سوئال بولماستىن، نەپەس ئارقىلىق داۋالاش ئۇسۇلى تەدبىقلايدىغان بەزى مۇتەخەسسىسلەرنىڭ بىلدۈرۈشىچە،  ئىنسانلارنىڭ جىقى توغرا نەپەس ئىلىشنى بىلمەيدىغان بولۇپ،  بىز نورمالدا بەكمۇ دىققەت قىلىپ كەتمەيدىغان بۇ نەپەس ئېلىشتىكى ناتوغرىلىق،  ئىنساندا ئاسان ھېرىش، تېرىكىش، باش ئاغرىقى ، چۈشكۈنلۈك، ئۇيقۇسىزلىق، مۇسكۇل ئاغرىقى ۋە باشقا نۇرغۇن كېسەللىكلەرگە سەۋەب بولماقتا. چۈنكى نەپەس ئېلىش بەدىنىمىزنىڭ ئەڭ مۇھىم فۇنكسىيەسى بولۇپ، تولىمۇ ئاددىي كۆرۈنگەن بۇ پائالىيەت ئەسلىدە بەدەندىكى نۇرغۇن ئەزالارنىڭ ئىنچىكە ئىش تەقسىماتىغا ئاساسەن پىلانلىق، سىستېمىلىق ۋە ھەمكارلىق ئىچىدە ئېلىپ بېرىلىدۇ. بۇنىڭ نەتىجىسىدە ھاۋادىن ئېلىنغان ئوكسىگېن پۈتۈن ھۇجەيرىلىرىمىزگە قەدەر يېتىپ بېرىپ، ھۇجەيرىلەرنىڭمۇ نەپەس ئېلىشى ۋە ھاياتلىقنىڭ داۋام قىلىشى كاپالەتكە ئىگە بولىدۇ. نەپەسنىڭ مۇھىملىقىدىن ئۆلۈمنى « ئەڭ ئاخىرقى نەپىسىنى بەردى» دەپ تەسۋىرلىسەك، جىددىي قۇتقۇزۇشتا ئەڭ ئاۋۋال قىلىدىغان ئىشىمىز ھاۋا يولىنىڭ ئوچۇق بولىشىنى، سۈنئىي نەپەس ئېلىشنى قول...

ئالدىنقى يازمىمىزدا دەپ ئۆتۈلگەندەك بىئولوگىيەلىك سائىتىمىز يەر شارىنىڭ فىزىكىلىق سائىتى بىلەن مۇنتىزىم بىر تەڭپۇڭلۇق ئىچىدە كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزنى ئىنچىكە بىر شەكىلدە ئورۇنلاشتۇرماقتا بولۇپ، بۇ سائەتلەر ئارىسىدىكى ماسلىشىشچانلىق بىزنىڭ ساغلاملىقىمىزنى ۋە ھايات مۇۋاپپىقىيەتلىرىمىزنى بەلگىلەيدۇ. بۇ بىئولوگىيەلىك سائەتنىڭ بەدىنىمىزدە مەيدانغا كەلتۈرگەن ئەڭ مۇھىم رىتىم بىزنىڭ ئۇيقۇ رىتىمىمىز بولۇپ، بىز سەھەر دەپ ئاتايدىغان بىر كۈنلۈك فىزىئولوگىيەلىك ئۇيقۇمىزنىڭ ئاخىرلىشىپ يېڭى كۈنگە، يېڭى ھاياتقا ۋە يېڭى مەشغۇلىيەتكە ئويغانغان ۋاقىتنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشمىزدىكى ئورنى ۋە مەنىسى چوڭقۇر. بۇ سەھەر ۋاقتىنىڭ مۇھىملىقىدىن ئىنسانلار ئەتىگەن سائەت  6-5  ئارىسىنى ئالتۇن سائەت دەپ، ئاتايدۇ. كونىلار بولسا « ياتما سەھەردە، ئۇچرايسەن دەردكە » دېيىش ئارقىلىق سەھەر ۋاقتىنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلەيدۇ. ئەتراپىمىزدىكى داڭلىق سىياسىيونلار، پەنشۇناسلار ۋە شىركەت  باشقۇرغۇچىلارنىڭ ھايات ھېكايىسىگە قارىسىڭىز سەھەر تۇرۇشنى بىر مۇۋاپپىقىيەتنىڭ سىرى سۈپتىدە ئوتتۇرىغا قويماقتا.  ئۇيقۇ رىتىمىمىز مېڭە ئ...

بۇ يازما فىزىكچى پروفېسسور مۇرات ھەقىقەتئوغلىنىڭ 1 مەزكۇر تېمىدىكى ماقالىسىدىن پايدىلىنىپ يېزىلدى. يەر تەۋرەش ئىنسان ساقلىقىغا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدىغان، مەيدانغا كەلگەن ئېچىنىشلىق ۋەقەلەر بىلەن ئىنسان روھ ساغلاملىقىغا چوڭقۇر ئىز تاشلاپ كېتىدىغان، بىز ياشاۋاتقان مۇھىت ساغلاملىقىغا تولۇقلاش قىيىن بولغان زىيانلارنى ئېلىپ كېلىدىغان بىر تەبئىي ئاپەتتۇر. ئەمما ئۆلۈملەرنىڭ كۆپ قىسمىغا سەۋەبچى بولىدىغان بىنالارنىڭ ساغلاملىقى، ئىنسانلار تەرىپىدىن بەلگىلىنىدىغان ۋە تاللىنىدىغان بولۇپ، بۇ ھەقىقەت كۆزدە تۇتۇلغاندا،  يەر تەۋرەشنى تەبىئىي ئاپەت دەپ نوقۇل تەبىئەتكە ئارتىپ قويۇشنىڭ توغرا ئەمەسلىكىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. ئەسلىدە يەر تەۋرەشتىكى ئۆلۈملەر شىركەتلەرنىڭ ۋە ئىنسانلارنىڭ ئاچكۆزلىكىدىن پاخپاق خام ماتېرىياللاردىن قەغەزدەك بىنالارنى سېلىشى، ئۆينىڭ قۇسۇرىنى ئوراپ سېتىشى، خەلىقلەرنىڭمۇ قەرزدىن قورقماي بۇ ئۆيلەرگە دۈم چۈشىشى تۈپەيلى مەيدانغا كەلگەن ناتەبىئىي بىر ھادىسەدۇر. بولمىسا يەر تەۋرەش تەبىئىيتى نۇقتىسىدىن زېمىننىڭ ئىنسانلارغا چاقىرىقى بولۇپ، ئۇ پەيىتتە « نېمە بولدى؟» دەپ تېڭىرقاپ قالغان ...

  ھاياتىمىزدا سائەتنىڭ نەقەدەر مۇھىم ئىكەنلىكى ھەممىمىزگە ئايان. بولۇپمۇ ئىش رىتىمى تېزلاشقان، ھايات بىزنى ئالدىغا سېلىۋالغان بۇگۈنكى دۇنيادا، ئۇ رىتىمغا ماسلىشىپ مېڭىش، كەسپىي ھايات ۋە كۈندىلىك تۇرمۇشتا مۇۋەپپەقىيەت قازىنىش ئۈچۈن،  ئىنساننىڭ ئەڭ مۇھىم قابىلىيەتلىرىدىن بىرى ۋاقتىنى ئىدارە قىلىش ۋە ئورۇنلاشتۇرۇشتۇر.  سائەتسىز بۇلارنى بىر تەرەپ قىلىش مۇمكىن ئەمەس. ئەمەلىيەتتە تەبىئەتتىكى بارلىق مەۋجۇداتلارنىڭ ئۆزگە خاس سائەتلىرى ۋە رىتىمى بار بولۇپ، مەۋجۇداتلار ئارىسىدىكى تەسىر كۆرسىتىش، بىر- بىرى بىلەن بولغان ئالاقە بۇ سائەتلەرگە ئۇيغۇن شەكىلدە ئېلىپ بېرىلماقتا. يەرشارى ئۆز ئوقىدا بىر قېتىم ئايلىنىپ چىقىشى ئۈچۈن  23 سائەت 56 دەقىقە 4 سېكۇنت كېتىدىغان بولۇپ، يەر شارى ئۆزىگە بېكىتىلگەن بۇ سائەتكە قاتتىق رىئايە قىلىدىغانلىقى ئۈچۈن، پۈتۈن يەرشارىدىكى جانلىقلارنىڭ پائالىيەتلىرى، بۇ تەخمىنەن 24 سائەتكە ئاساسەن پىلانلانماقتا. ئىنسانلار ئارىسىدا بۇ سائەتنىڭ ئىسمى بىئولوگىيەلىك سائەت بولۇپ، ( Circadian rhythm   ) تەكشۈرۈپ بېكىتىشلەرگە ئاساسەن ئەرلەرنىڭ بىر كۈنلۈك  بى...