ھەكىم ئىزى

  بىلىمەن دىلدار يۇتىمەن زەھە ر ، تېگەر ھەر سائەت يۈرەككە نەشتەر. مەيلى ئەمەسمۇ شۇ زەھەر بىلەن ، سەگىسە يۈرەك تاماكا بايان . تاماكا چەككۈچىلەر بولۇپمۇ ئۇزۇن يىللىق بەڭگىلەر بۇ زەھەرگە جىسمانىي، روھى ۋە ئىجتىمائىي جەھەتتىن خۇمارداپ قالغانلىقى ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ئۆزلىكىدىن تاماكا تاشلىشى بىر مۆجىزە. شۇڭا ھەم ياخشى كۆرىدىغان كىشىلىرىمىزنىڭ ھەم ئۆزىمىزنىڭ ساقلىقى ئۈچۈن ئۇلارغا تاماكا تاشلا دېيىشتىن ئاۋۋال مەن قانداق قىلسام تاماكا تاشلار؟ دەپ سۇئال قويۇشىمىز كېرەك. ئالدىنقى ماقالىمىزدە تەكىتلىگەندەك ئۇلارغا سوزۇلغان ياردەم قولى، ئۆزىمىزنىڭ ساغلاملىقىمىزغا تاشلانغان بىر قەدەمدۇر ئەسلىدە. يەنى خاتادىن توسا، توغرىنى تولا! ئۇنداقتا قانداق قىلىش كېرەك؟ داۋالاش رەھبەرلىرى بىز دوختۇرلارغا A's 5 دەپ قىسقارتىلغان بەش قەدەملىك ئالگورىزىمنى تەۋسىيە قىلماقتا. 1 1. سورا ( Ask ): ھەر بىماردىن تاماكا چېكىپ- چەكمەيدىغانلىقىنى سورا. 2. دەۋەت ( Advise ) : ھەر بىمارغا تاماكىنىڭ زىيانلىرى بىلەن نەسىھەت قىل ۋە تاماكا تاشلاشقا دەۋەت قىل. 3. باھالا ( Assess ): كېسەلنىڭ 30 كۈن ئىچىدە تاماكا تاشل

  يانار تاغ ئىچىدە بولغاچقا يالقۇن، دائىملا ئۈستىدىن كەتمەيدۇ تۈتۈن. ھەيران قالمىغان چىقسا ئاغزىمدىن ، كۆكۈش چەمبىرەك تاماكا بايان. ئۇنداقتا بۇ زەھەر قايسى ئەزالىرىمىزدا قانداق كېسەللىكلەر پەيدا قىلىدۇ؟ بۇ تاماكىنىڭ تەركىبىدىكى نىكوتىننىڭ ۋۇجۇدىمىزدا كېسەل قىلمىغان ئەزالىرى ۋە پەيدا قىلمىغان كېسەللىكلىرى يوق. يەنى بېشىمىزدىن تىرنىقىمىزغا قەدەر پۈتۈن ئورگان، ئەزالىرىمىزدا ئەقلىمىزگە كىلىدىغان ھەرتۈرلۈك كېسەللىكلەرنىڭ باش سەۋەبچىسى بۇ تۈتۈن. شۇڭا ھەكىم ئىزى: " تاماكا چېكىپ ھاياتتىن كەچمەڭ!   ئىس كانىيىڭىزنى توسۇۋالغاندا ئۇنى قاقماق ئۈچۈن لازىمدۇر توقماق ! " دەيدۇ. ئىشنىڭ ئېچىنارلىقى شۇكى ھەر بۆلۈمنىڭ دوختۇرلىرى ئۆزى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئورگانلارنىڭ تاماكا سەۋەبلىك مەيدانغا كەلگەن كېسەللىكلەرنى بىمارلارنىڭ دەرد- زارىدىن كۆرۈپ تۇرۇپ، بۇنىڭ ئاقىۋىتىنىڭ ئۆلۈم ئىكەنلىكىنى بىلىپ تۇرۇپ تاماكا چېكىۋىلىشى. دېمەك ئەقىل بىلەن ھەر ئىشنى ھەل قىلماق خىيال. دوختۇر بىلەن ھەكىمنىڭ ئارىسىدىكى پەرىقتىن بىرى بۇ بولسا كېرەك. تاماكا ئىنسانلار ئۈچۈن يامان بالا. دۇنيادا ھەريىل 7000000 ئىنسان

توسما يار مېنى چېكەي بىر نەپەس، كۆيىدۇ يۈرەك تاماكا بايان . ئەمەستى چېكىش ماڭا بىر ھەۋەس، كۆيىدۇ يۈرەك تاماكا بايان . كۈندىلىك ھاياتىمىزدا كۆرۈنمەس قاتىللار باركى جېنىمىزنى ئاستا - ئاستا قېنىمىزنى ئېقىتماي تۇرۇپ قانداق ئالغانلىقىنى بىلمەي قالىمىز. شۇنداق زەھەرلەر باركى يەپ- ئىچكەن ۋاقتىمىزدا نەپىسلىرىمىزنى پەپىلەپ، تۇيغۇلىرىمىزنى دولقۇنلاتسا، ئاخىردا بىزنى تۇيغۇسىز، غايىسىز مۇردىلارغا ئايلاندۇرۇپ قويىدۇ. شۇنداق ئوتلار باركى قارىساڭ ئۇنىڭدا نە يالقۇن نە ھارارەت بار ئەمما پۈتۈن ۋۇجۇدىڭنى كۆيدۈرۈپ كۈل قىلىپ تاشلايدۇ. بۇ قاتىل بولسا تاماكا، بۇ زەھەردۇر تاماكا، بۇ ئوت دەل تاماكا. ئۇ قەدەر زىيانلىرى بولغان، ئۆزى بىلەن بىللە ئىنسانلارنىڭ ئىقتىسادىنى كۈل قىلىدىغان، زەھىرى بىلەن ئىنسانلارنى راك قىلىدىغان، سىرلىق تۇمانلار بىلەن ئىنساننىڭ پىسخىكىسىنى ئۆزىگە رام قىلىدىغان بۇ تاماكىنى بىلىپ تۇرۇپ چېكىشنىڭ سىرى نېمە؟ زامانىۋى ئىنسانلارنىڭ قايىل بولۇش ئۇسۇلى بولغان ئىلمىي تەتقىقاتلارنىڭ ھەممىسى بۇ زەھەرنىڭ پۈتۈن گۇناھلىرىنى ئىسپاتلاپ بەرگەن تۇرۇقلۇق بۇ تاماكىنىڭ ئىنسانلارغا تاتلىق بولۇشىنىڭ

  9. پەرزەنتلىرىمىزگە كىشىلىك مۇناسىۋەتلەردە دىققەت قىلىشقا تىگىشلىك نۇقتىلارنىڭ مەيلى رېئال ھاياتتا مەيلى مەۋھۇم دۇنيادا بولسۇن ئوخشاشلا مۇھىم ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتىڭ! ئۆز- ئارا ئالاقىدە باشقىلارغا سەمىمى، ئادىل ۋە ئەدەپلىك مۇئامىلە قىلىش لازىملىقىنى، باشقىلارغا ھۆرمەت قىلغاندا ئۆزىنىڭ قىممەت تاپىدىغانلىقىنى، باشقىلاردىن كۆرۈشنى خالىمىغان ئىش- ھەرىكەتلەرنى باشقىلارغا كۆرسەتمەسلىك توغرىسىدا تەلىم- تەربىيە بىرىڭ. 10. توردۇنياسىدىكى ئۆز- ئارا ئالاقە ۋە خەت- چەكلەردە توغرا، مۇكەممەل، پاكىز تىل ئىشلىتىشكە دىققەت قىلايلى. توغرا ئىشلىتىلگەن كەلىمە، چىرايلىق يېزىلغان خەت- چەكلەر، ئىملا خاتاسى ۋە گرامماتىكىلىق نۇقسانلاردىن پاكىز يازمىلار بىزنىڭ ئۆز- ئارا مۇناسىۋەتكە تۇتقان پوزىتسىيەرىمىزنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. 11. مەۋھۇم دۇنيادا باشقىلارنىڭ ھەق- ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىشنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلەيلى. مەلۇم مەنبەدىن ئىلىنغان مەلۇماتلارنى باشقىلارغا تارقىتىشتىن ئاۋۋال ئۇ مەنبەنىڭ ئىگىسىدىن ئىجازەت سوراش لازىملىقىنى ئېسىمىزدىن چىقارمايلى. باشقىلارنىڭ پىكىر ھەققى، قەلەم ھەققى ۋە ماركا ھەقلىرىگە تاجاۋۇز قىل

  ئېلېكتىرتور ساقلىقىمىزنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن ئەڭ ئاۋۋال ساغلاملىقىمىزنىڭ بىر پارچىسى بولغان بۇ تېما ھەققىدە تونۇشىمىزنى تىكىلگەندىن كېيىن ، ياشاۋاتقان دەۋرىمىزنىڭ ھاۋاسىنى، رېئال دۇنياغا ئاپىرىدە قىلغان ئەمما مەۋھۇم دۇنياغا قېچىۋاتقان بالىلىرىمىزنى يېڭى باشتىن تونۇپ يەتكەندىن كېيىن بىر ئۇزۇنغا سوزۇلغان پىلان ۋە تۆۋەندە ئىپادە قىلىنغان سىتراتىگىيلەر بىلەن ئەمەلىي ۋە قەتئىي قەدەملەرنى تاشلىشىمىز كېرەك. 1. ئاۋۋال بۇ مەۋھۇم دۇنيانى ئۆزىمىز ئۆگىنەيلى. بۇ تور دۇنياسىدىكى ھادىسىلەر، تەرەققىياتلار، كەلگۈسىدە تىخىمۇ جەلپ قىلىش كۈچىگە ئىگە بولدىغان Metaverse (مەۋھۇم كائىنات ) نىڭ نېمىلىكىنى، مەۋھۇم پۇللارنىڭ كېلىپ چىقىشى ۋە خەتەرلىرىنى، تور ئويۇنلارنىڭ   سېھرىي كۈچىنى، بۇلارنىڭ پايدا زىيانلارنى، توغرا- خاتالىرىنى بىلىشىمىز لازىم. سۈنئىي ئىدراك، بلوك زەنجىر تېخنىكىسى ، Web 3.0 ، مەۋھۇم رېئاللىق ئەسۋابلىرى، تىگىشتۈرگۈسىز تەڭگە ( NFT ) قاتارلىق يېڭى پەن- تېخنىكا ۋە ئۇلارنىڭ مەھسۇلاتلىرىدىن خەۋەردار بولىشىمىز كېرەك. ئۆزىمىز بىلمەيدىغان بىر تېما ئۈستىدە بالىلارغا ۋە باشقىلارغا تەلىم- تەربىيە

  ئېلېكترونلۇق ئويۇنلار ۋە توردۇنياسىدىكى سېھىرلىك مەزمۇنلار پەرزەنتلىرىمىزنى ئائىلە باغرىدىن يۇلۇپ ئىلىپ ئۆزىنىڭ مەۋھۇم قوينىغا ئاتماقتا. ئۇلارنىڭ ئۆيى توردا، دوستلىرى توردا، مەكتىپى توردا ۋە ئوينى توردا بولۇپ، قارشىسىدىكى ئۇ سوغۇق ئېكرانىدىن يىڭى قۇرۇلغان بۇ توردۇنياسىغا غەرق بولماقتا. بۇ مەۋھۇم دۇنيانىڭ قەھرىمانلىرىنىڭ بەزىلىرى ئېلېكتروماگنىت دولقۇنلىرىنىڭ تەسىرى ۋە ھەرىكەتسىز ھايات قېلىپنىڭ سەۋەبىدىن ۋۇجۇد ئاغرىقى، كۆز قۇۋۋىتى ئاجىزلاش، سېمىزلىك، ئۇيقۇسىزلىقتەك بەدەن ساغلاملىقى مەسىلىلەرگە دۇچار بولسا، بەزىلىرى ئاسان تىركىش، قايغۇ، چۈشكۈنلۈك ۋە تورخۇماردەك روھى پىسخىكىلىق كېسەللەرگە گېرىپتار بولماقتا.  نۇرغۇنلىرى بۇلارنى بىر رېئاللىق دەپ قوبۇل قىلۋالماقتا ۋە ئۇ مەۋھۇم دۇنيادىن رېئال ھاياتقا قايتىش نىيىتى ۋە پىلانى يوق. يۈزتۇرانە ئالاقىلىشىش، ئۆزنى ئىپادىلەش، قارشى تەرەپنى چۈشنىش، ئۆز- ئارا سۆيگۈ- مۇھەببەت ئىزھار قىلىش قاتارلىق ئىجتىمائىيلىشىش قابىلىيەتلەردىن مەھرۇم چوڭ بولىۋاتقان بۇ نەسىللەرنىڭ زېھنىدە ئائىلە، توپلۇلۇق ۋە جەمئىيەت دىگەندەك ئۇقۇملار مۇجمەل بولۇپ، گەرچە توردۇنياسىدا

ئاجايىپ دۇنيادا ياشاۋاتىمىزكى دۇنيانىڭ ئىچىدە بىر تور دۇنياسى بار، بىر ئائىلىدە بىر- بىرىمىزگە ئۇ قەدەر يېقىندەك كۆرۈنسەكمۇ، ئەسلىدە باشقا- باشقا دۇنيالاردا كەزمەكتىمىز. بۇ مەۋھۇم دۇنيا ئىچىدىكى سەرخىل مەزمۇنلار، ھاياجان بېرىدىغان ئويۇنلار ، ئۇپا- ئەپلىكلىك بىلەن بىزەلگەن مەھسۇلاتلار، سىرلىق تىلسىماتلار، نەپسىمىزنى پەپىلەيدىغان ئەپسۇنلار، بەدىنىمىزنى ۋە روھلىرىمىزنى زەھەرلەيدىغان توكسۇنلار بىلەن بىزلەرنى ، بالىلىرىمىزنى " بۇ تارتىش كۈچىدىن مەرھۇم، مەنىسىز، ئادالەتسىز " دۇنيادىن تارتىپ ئىلىپ ئۆزنىڭ جەلپكار قوينىغا ئاتماقتا. بۇ دۇنيانىڭ كۈلپىتىدىن ، بەركىتىدىن كېچىپ ئۇ دۇنيا سەۋداسى بىلەن كۆيۈپ يانغانلارنى سوپى دېسەك، بۇ مەۋھۇم دۇنيانىڭ ئىشقىدا كۆيۈپ كۈل بولاۋاتقانلارغا نېمە دېيىش كېرەك؟ " تور سوپى " مۇ؟ " تور سوپى- ئىشانلار" مۇ؟ تور دۇنياسى، پەن- تېخنىكا قالپىقى ئاستىدا بىزنى ۋە پەرزەنتلىرىمىزنى ئەسىر قىلماقتا، ھۇرىيەتىمىزدىن مەھرۇم قوي ماقتا، بىزنى قورغانسىز تۇرمىلارغا سولماقتا. شۇنداق ئېنىق ئېسىمدە، ئوغلۇمغا يولدىن قارشى تەرەپكە بىخەتەر ئۆتىشىنى ، سۇ

  10. Myspace دورامچىلىقى ( Myspace impersonation ) : بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ ئىجتىمائىي تاراتقۇلاردا ھەر خىل يالغان ھېساب ئىچىپ، بۇ ھېسابتا پەرقلىق رەسىم ۋە مەلۇماتلار بىلەن باشقىلارغا ئۆزىنىڭ خىيالىدىكى بىر كىشى ۋەياكى پېرسۇناژ سۈپتىدە كۆرۈنۈشكە ئۇرۇنىشتەك كېسەللىك ھالى. 11. تور تىۋىپلىقى ( Cyberchondria ): بۇلار ئوتتۇرىغا چىققان راھاتسىزلىقلارىنىڭ سەۋەبىنى تور دۇنياسىدىن تىپىشقا، توردىكى ئۇچۇرلار بىلەن ئۆز- ئۆزىگە دىئاگنۇز قويۇشقا، ھەتتا ئۆزنى داۋالاشقا تىرىشماقتا بولۇپمۇ بۇلار كۆپىنچە ھاللاردا دوختۇرنىڭ پىكىرىگە پىسەنت قىلماقلىق ۋەياكى يوق كېسەللىكلەرنى مۇبالىغلاشتۇرۇپ ئوخشاشمىغان دوختۇرخانىلارغا مۇراجىئەت قىلماقتا. 12. Blog پاشقىلغۇچىلار ( Blog streaking   ): بۇ روھ ھالىتىدىكىلەر، كىشىلەرنىڭ ۋە بىر قىسىم تېمىلاردىكى مەخپى ئۇچۇرلارنى ھېچقانداق دەلىل ۋەيا مەنبە بولمىسىمۇ، تور دۇنياسىدا ئۇلارنى رۇخسەتسىز يايماقتا بولۇپ، ئۆزىنىڭ بۇ قىلمىشىنىڭ كېرەكلىك ۋە مۇھىم ئىكەنلىكىدەك ھىسياتقا كىلىپ قالماقتا. 13. تېلېفون سەۋداسى ( Crackberry ): بۇ كېسەللەر تېلېفون بىلەن يېتىپ قوپۇدىغانلا

  ئېلېكترونلۇق ئەسۋابلار ۋە تور- ئالاقە تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، ھاياتىمىزدا نۇرغۇن قولايلىقلار مەيدانغا كەلدى، ئۇچۇرغا ئېرىشىشىمىز تېزلەشتى ۋە ئاسانلاشتى. ئەمما بۇ تەرەققىياتلارغا قارتا قانداق مۇئامىلە قىلىش ئېڭىمىز ۋە پوزىتسىيەرىمىز ماس ھالدا تەرەققىي قىلمىغانلىقى ئۈچۈن بەزى جىسمانىي ۋە روھ كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇشىمىزمۇ تېزلەشتى. بۇرۇن ئۆز- ئارا ئۇچۇر- ئالاقىدا ئارىلىقنىڭ ئۇزۇنلىقى تۈپەيلى ئاھ ئۇرساق، ھازىر بولسا بىر ئۆيدىكى ئىنسانلار تىلفون ئېكرانىدىن ئىبارەت قىلىن ۋە ئېگىز بىر تام تۈپەيلى ئارىمىزغا كىرگەن بوشلۇقتىن نالە- پەرياد قىلىۋاتىمىز. بۇرۇن گەرچە خەت- ئالاقىمىز ئاستا ۋە مۇشەققەتلىك بولسىمۇ، ئەمما ئۇ خەت- چەكلەر بىر- بىرىمىزگە بولغان مېھرى- مۇھەببەت بىلەن يۇغۇرۇلغان كۆز- ياشلىرىمىز بىلەن چۇڭقۇر تۇيغۇ- ھىسياتنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولغاچقا  دەردىمىزگە داۋا، روھىمىزغا شىپا بولاتتى. ھازىر بولسا قولايلاشقان ئالاقە ۋاستىلىرىدا ئەۋەتىلگەن خەت ۋە ئاۋازلىرىمىز سۆيگۈ، مۇھەببەت، تۇيغۇلاردىن يوقسۇل! يىغىپ ئېيتقاندا ئېلېكتىرتور دۇنياسى ھاياتىمىزغا تەسىر كۆرسىتىپ تۇرمۇشىم

  تارىختا زاماننىڭ، ماكاننىڭ پۇرىقى بولغانغا ئوخشاش نۇرغۇن كېسەللىكلەردىمۇ زاماننىڭ، جۇغراپىيلىك ماكاننىڭ ۋە ئىجتىمائىي شارائىتلارنىڭ مۆھرى بار. 2000- يىلىدىن بىرى تور تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، تور ھاياتىمىزغا يېڭىلىق، يىڭى بىردۇنيا ئىلىپ كەلدى. بۇ يىڭى، مەۋھۇم دۇنيانىڭ سېھرى كۈچى بىزنى مەپتۇن قىلىپ، بىزنى رېئال دۇنيانىڭ ھەقىقەتلىرىدىن ئىلىپ، مەۋھۇم دۇنيانىڭ سۈنئىي ئىقلىمىغا تاشلاپ قويدى. بۇ يىڭى ئىقلىمغا، يىڭى مۇھىتقا دۇچار بولغان ئىنسانلار ئاستا-ئاستا بۇلارغا كۆنۈشكە ھەتتا زېھنىمىزدىكى رېئال- مەۋھۇم ئۇقۇملاردىكى ئۆزگىرىشلەر تۈپەيلى تور دۇنياسىغا خۇماداپ قىلىشقا باشلىدى. بۇنىڭغا ئەگىشىپ بەدەن، روھ ۋە ئىجتىمائىي ساغلاملىقىمىزغا ئوچۇق ۋە يوشۇرۇن تەسىرى بولغان بۇ دەۋرگە خاس يىڭى بىر كېسەللىكمۇ مەيدانغا كەلدى. مانا بۇ دەۋرىمىزنىڭ مودا كېسەللىكى تورخۇمار. تورخۇمار، كىشىنىڭ ئۆزىنى بىلەلمىگەن بىر شەكىلدە تورغا باغلىنىپ قىلىشى بولۇپ، تورنى ئىشلەتكەن ۋاقىتقا مۇناسىپ شەكىلدە مەيدانغا كەلگەن بەدەن ۋە روھ ساقسىزلىقىمىزنى كۆرسىتىدۇ. ياشلاردا كۆپ ئۇچرايدىغان بۇ كېسەللىك گەرچە مۇناسى